✅ "Aholi bandligi to‘g‘risida”gi qonunning 44-moddasiga ko‘ra, 16 yoshdan to pensiya bilan ta’minlanish huquqini olishgacha bo‘lgan yoshdagi, haq to‘lanadigan ishga yoki daromad keltiradigan mashg‘ulotga ega bo‘lmagan, ish qidirayotgan va ish taklif etilsa, unga kirishishga tayyor bo‘lgan yoxud kasbga tayyorlashdan, qayta tayyorlashdan o‘tishga yoki malakasini oshirishga tayyor bo‘lgan, ishga joylashishda ko‘mak olish uchun mahalliy mehnat organlariga murojaat qilgan va ular tomonidan ish qidiruvchi sifatida ro‘yxatga olingan mehnatga layoqatli shaxslar (ta’lim muassasalarida ta’lim olayotganlar mustasno) ishsiz deb e’tirof etiladi.

✅ "Aholi bandligi to‘g‘risida”gi qonunning 33-moddasiga ko‘ra, dastlabki kasbiy tayyorgarlikni talab qilmaydigan ish, bunday ishni topib berish imkoniyati bo‘lmagan taqdirda esa birinchi marta ish qidirayotgan, kasbga (mutaxassislikka) ega bo‘lmagan shaxslarning yoshga doir va boshqa xususiyatlari hisobga olingan holda haq to‘lanadigan boshqa ish, shu jumladan vaqtinchalik xususiyatga ega bo‘lgan ish ushbu shaxslar uchun maqbul keladigan ish hisoblanadi.
Ishdan va ish haqidan (mehnat daromadidan) mahrum bo‘lgan shaxslar uchun ularning kasbiy tayyorgarligiga mos bo‘lgan, yoshi, sog‘lig‘ining holati, mehnat staji va avvalgi kasbi (mutaxassisligi) bo‘yicha ish tajribasi inobatga olinadigan ish maqbul keladigan ish hisoblanadi.

✅ Belgilangan tartibda ishsiz deb e’tirof etilgan shaxslar ishsizlik nafaqasi olish huquqiga ega.
Ishsizlik nafaqasini to‘lash ishsiz shaxsning yashash joyi bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Bandlikka ko‘maklashish davlat jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan amalga oshiriladi.
Ishsizlik nafaqasiga soliq solinmaydi.
Ishsizlik nafaqasi ishsiz deb tan olingan shaxsga u mahalliy mehnat organida ish qidirayotgan shaxs sifatida ro‘yxatga olingan birinchi kundan e’tiboran hisoblanadi va to‘lanadi.
Ishsizlik nafaqasi o‘n ikki oylik davr ichida ko‘pi bilan yigirma olti kalendarь hafta davomida to‘lanadi.
Joriy oyda ishsizlik nafaqasini to‘lash o‘tgan oy uchun amalga oshiriladi.
To‘liq bo‘lmagan kalendarь oy uchun ishsizlik nafaqasini to‘lash chog‘ida ishsizlik nafaqasi mazkur nafaqa to‘lanishi kerak bo‘lgan ushbu kalendarь oydagi kunlar sonining to‘liq kalendarь oydagi kunlar soniga mutanosib miqdorda to‘lanadi.
Ishsizlik nafaqasini olish davrida ishsiz shaxs kasal bo‘lgan taqdirda ishsizlik nafaqasini ishsiz shaxsning qarindoshlari (otasi, onasi, eri (xotini), voyaga etgan bolalari) yoki belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan ishonchnoma asosida ishsiz shaxsning boshqa ishonchli shaxslari tomonidan olishga yo‘l qo‘yiladi.
O‘z mehnat stajini hujjat bilan tasdiqlash imkoniyatiga ega bo‘lmagan shaxslarga ishsizlik nafaqasini tayinlash chog‘ida ularga ilgari ishlamaganlar va birinchi marta ish qidirayotganlar sifatida qaraladi.
Ishsizlik nafaqasini olish davrida ishsiz shaxs ish qidirishi va ishga joylashtirishga doir yo‘llanma (ishga joylashishga ko‘maklashish yuzasidan murojaatnoma) yoxud kasbga tayyorlashga, qayta tayyorlashga yoki malakasini oshirishga yo‘llanma olish uchun ikki haftada kamida bir marta mahalliy mehnat organiga murojaat qilishi shart.

✅ Mehnat kodeksining 121-moddasiga ko‘ra, o‘zaro yaqin qarindosh yoki quda-anda bo‘lgan shaxslarning (ota-onalar, aka-ukalar, opa-singillar, o‘g‘il va qizlar, er-xotinlar, shuningdek er-xotinlarning ota-onalari, aka-ukalari, opa-singillari va bolalari), basharti ulardan biri ikkinchisiga bevosita bo‘ysunib yoki uning nazorati ostida xizmat qiladigan bo‘lsa, bir davlat korxonasida birga xizmat qilishlari taqiqlanadi.

✅ Bu qoidadan istisnolar Vazirlar Mahkamasining 2024-yil 14-noyabrdagi 758-sonli qarorida belgilangan.

✅ O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksinin 234-moddasiga asosan mehnat shartnomasi bekor qilinganda xodimga foydalanilmagan barcha yillik asosiy va qo‘shimcha ta’tillar uchun pullik kompensatsiya to‘lanadi.

✅ Shunga asosan 2015-2019-yillar mobaynidagi ish davrida foydalanilmagan mehnat ta’tillari uchun pullik kompensatsiya to‘lanadi.

✅ 3 yoshga to‘lmagan bolaning byudjetdan moliyalashtiriladigan tashkilotlarda ishlaydigan ota-onasidan biriga (vasiysiga) haftasiga 35 besh soatdan oshmaydigan ish vaqti davomiyligi belgilanadi.

Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 7-iyundagi 471-son qaroriga ko‘ra, olis hududlarda joylashgan maktablarda boshqa hududdan kelib ishlayotgan pedagoglarning bazaviy tarif stavkalariga ish stajidan (umumta’lim muassasasida ishlagan davri) kelib chiqib quyidagicha ustamalar to‘lanadi:

— 6 oydan – 3 yilgacha – 10 %;

— 3 yildan – 5 yilgacha – 20 %;

— 5 yildan – 10 yilgacha – 30 %;

— 10 yildan – 15 yilgacha – 40 %;

— 15 yildan ortiq – 50 %.

Shuningdek, Prezidentning PF–6108-son Farmonida binoan olis hududlarda joylashgan byudjet tashkilotlariga bosh­qa hududlardan ishlash uchun kelgan oliy ma’lumotli mutaxassislarga bazaviy hisoblash miqdorining 50 bara­vari miqdorida bir martalik boshlang‘ich yordam puli va uy-joylarni ijaraga olganlik (ijarada turganlik) uchun baza­viy hisoblash miqdorining 2 baravari miqdorida har oylik pul kompensatsiyasi beriladi.

Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 12 noyabrdagi PF-6110-son Farmonida keltirilishicha, boshqa hududda yashovchi tibbiyot xodimi olis va chekka hududlarda joylashgan oilaviy shifokor punktlari va oilaviy poliklinikalarga ishga qabul qilinganda ularga kamida 3 yil ishlab berish sharti bilan 30 million so‘m miqdorida bir martalik boshlang‘ich yordam puli, uy-joyi bo‘lmaganlarga esa 3 yil davomida xizmat uy-joylari berilishi yoki bazaviy hisoblash miqdorining 2 baravari miqdorida har oylik pul kompensatsiyasi berilishi belgilangan.

Intizomiy jazo – xodim mehnat intizomini buzgan taqdirda ish beruvchi tomonidan qo‘llaniladigan huquqiy ta’sir chorasi. Intizomiy jazo choralari ishga qabul qilish huquqi berilgan shaxslar (organlar) tomonidan qo‘llaniladi.

Intizomiy jazo choralari turlari

Mehnat intizomini buzganligi uchun ish beruvchi xodimga quyidagi intizomiy jazo choralarini qo‘llashga haqli:

1) hayfsan;

2) o‘rtacha oylik ish haqining o‘ttiz foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda jarima. Ichki mehnat tartibi qoidalarida xodimga o‘rtacha oylik ish haqining ellik foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda jarima solinishi hollari nazarda tutilishi mumkin. Xodimning ish haqidan jarimani ushlab qolish ish beruvchi tomonidan Mehnat kodeksning 269 va 270-moddalari talablariga rioya etgan holda amalga oshiriladi;

3) mehnat shartnomasini bekor qilish. 

Intizomiy jazo choralarini qo‘llash tartibi qanday?

Ish beruvchi xodimdan intizomiy jazo chorasi qo‘llanilguniga qadar, shu jumladan agar intizomiy qilmish xizmat tekshiruvi natijalariga ko‘ra aniqlangan bo‘lsa, yozma tushuntirishni talab qilishi shart. Xodimning yozma tushuntirish taqdim etishni rad etganligi intizomiy jazo chorasi qo‘llanilishi uchun monelik qilmaydi va hozir bo‘lgan guvohlar ko‘rsatilgan holda dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi.

Har bir intizomiy qilmish uchun faqat bitta intizomiy jazo chorasi qo‘llanilishi mumkin. Intizomiy jazo chorasini tanlash huquqi ish beruvchiga tegishlidir. 

Jazo chorasini tanlashda quyidagilarga e’tibor beriladi:

▪️ qilmishning og‘ir-engilligi;

▪️ sodir etilishi holatlari;

▪️ xodimning avvalgi ishi va xulq-atvoriga.

Intizomiy jazo ish beruvchining buyrug‘i orqali rasmiylashtiriladi. Ushbu buyruq qabul qilinganidan so‘ng, uch ish kuni ichida (xodim ishda bo‘lmagan vaqt hisobga olinmasdan) unga jazoning sabablari ko‘rsatilgan holda imzo qo‘ydirib e’lon qilinadi.

O‘ziga nisbatan intizomiy jazo chorasini qo‘llash haqidagi buyruq bilan tanishtirilmagan xodim intizomiy jazosi bo‘lmagan deb hisoblanadi.

Agar xodim buyruq bilan tanishishni rad etsa, bu holat ham hozir bo‘lgan guvohlar ishtirokida dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi. 

Intizomiy jazo qo‘llash muddatlari

Har qanday jazo belgilangan muddatlarda qo‘llanilishi shart. Bu haqda Mehnat kodeksining 314-moddasida aniq belgilangan.

Jazo qo‘llash muddatlari quyidagicha:

Intizomiy qilmish aniqlanganidan so‘ng darhol, biroq bir oydan kechiktirmay jazo qo‘llanilishi kerak, bunda xodim ta’tilda yoki vaqtincha ishga layoqatsiz bo‘lsa, ushbu davr hisobga olinmaydi.

Qilmish sodir etilgan kundan e’tiboran:

▪️ olti oydan kechiktirmay;

▪️agar qilmish taftish, moliyaviy-xo‘jalik yoki auditorlik tekshiruvi natijalariga ko‘ra aniqlangan bo‘lsa, 2 yildan kechiktirmay intizomiy jazo qo‘llanilishi mumkin.

Shuningdek, jinoyat ishini yuritish davri ushbu muddatlarga kiritilmaydi.