Shaxsning roziligisiz uni tasvirga olishni taqiqlovchi qonun Senatga yuborildi

Qonunchilik palatasi majlisida shaxslarning tasvirga bo‘lgan huquqlari himoyasini kuchaytirishga qaratilgan qonun loyihasi ikkinchi o‘qishda ko‘rib chiqildi. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 46−1-moddasiga kiritilayotgan norma deputatlarda savollar tug‘dirdi. Qonun qabul qilinib, Senatga yuborildi.

Oliy Majlis Qonunchilik palatasining 7-oktabr kungi majlisida deputatlar shaxslarning tasvirga bo‘lgan huquqlari himoyasini kuchaytirishga qaratilgan qonun loyihasi ikkinchi o‘qishda moddama-modda ko‘rib chiqdi.

Qonun loyihasi Innovatsion rivojlanish va axborot texnologiyalari masalalari qo‘mitasi raisi o‘rinbosari Javlon Abdullayev tomonidan taqdim etildi.

Qonun loyihasi bilan Fuqarolik kodeksiga, Mehnat kodeksiga hamda Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksga shaxslarning tasvirga bo‘lgan huquqlarini kafolatlashni, davlat organlari va tashkilotlari faoliyati shaffofligini yanada mustahkamlashni, mehnat munosabatlarida xodimlarning tasvirga bo‘lgan huquqlari muhofazasini kuchaytirishni nazarda tutuvchi qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritilmoqda.

Javlon Abdullayev qayd etishicha, qonun loyihasini ikkinchi o‘qishga tayyorlash jarayonida deputatlar bergan takliflardan kelib chiqib, har xil yondashuvlarning oldini olish, qonun normalarining aniq va bir xilda qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida ayrim o‘zgartirishlar kiritilgan.

U qonunga kiritilgan birinchi va ikkinchi o‘qish o‘rtasidagi o‘zgartirishlarga to‘xtalib o‘tdi:

“Birinchidan, Fuqarolik kodeksiga yangi kiritilayotgan 100−1-moddada 16 yoshga yetmaganlarni tasvirga olish va undan foydalanishda rozilik berishda ota-onasining har ikkisi roziligi tushunib qolinmasligi uchun rozilik ularning ota-onasidan biri yoki ota-onasining o‘rnini bosuvchi shaxslardan biri tomonidan beriladi deb o‘zgartirildi. Ta’kidlash kerakki, mazkur o‘zgartirish bo‘yicha bolalar ombudsmanining ham ijobiy xulosasi olindi”, — dedi ma’ruzachi.

“Ikkinchidan, 100−1-moddada qonun normasini to‘g‘ri tushunish va qo‘llash uchun jamoat joyi tushunchasining ta’rifi berilmoqda. Biroq, mazkur ta’rifni qonunchilikda ishlatilayotgan barcha jamoat joylari uchun universal ta’rif qilish noto‘g‘ri bo‘ladi. Chunki jinoyat va ma’muriy qonunchilikda jamoat joylari iborasi nisbatan torroq doirani qamrab oladi. Shuning uchun Fuqarolik kodeksida berilayotgan ushbu ta’rifni faqat mazkur moddada belgilanayotgan fuqarolik munosabatlarida qo‘llash maqsadida tahririy tuzatish kiritildi”, — deya qayd etdi Abdullayev.

“Uchinchidan, xuddi shu moddada shaxslarning qisman yoki to‘liq kiyimsiz bo‘lishini taqozo etadigan joylarda videokuzatuv kameralarini o‘rnatish va shaxslarni tasvirga olish taqiqlanishi belgilangan edi. Ushbu holatda „qisman kiyimsiz“ jumlasi huquqda qo‘llashda turli talqinga sabab bo‘lishini inobatga olib, tahririy tuzatishlar kiritildi. Xususan, videokuzatuv kameralarini o‘rnatish mumkin bo‘lmagan joylar doirasi, jumladan kiyinish xonalari, hojatxonalar kabi joylarda videokuzatuv tizimlari o‘rnatish mumkin emasligi aniq belgilab qo‘yilmoqda”, — dedi u.

“Shu bilan birga mazkur loyiha bilan shaxsni tasvirga olish va undan foydalanishga faqat ushbu shaxsning roziligi bilan yo‘l qo‘yilishiga oid umumiy qoida belgilanayotganligi bois, shaxslarning kiyinib-yechinadigan joylarda tasvirga olish masalasi ushbu qismdan chiqarilmoqda. Shu munosabat bilan bunday joylarda tasvirga olish masalasi har bir shaxsning mustaqil huquqi hisoblanadi va ushbu qismdagi taqiq doirasidan chiqarilmoqda”, — dedi Javlon Abdullayev.

Shuningdek, loyiha matniga ayrim aniqlashtiruvchi, tahririy va yuridik-texnik xarakterga ega bo‘lgan kichik tuzatishlar ham kiritilgan. Bundan tashqari, loyiha lingvistik ekspertizadan o‘tkazilgan, yuridik boshqarmaning ijobiy xulosasi olingan. Siyosiy partiyalar fraksiyalari yig‘ilishlarida qonun loyihasi ma’qullanib, ovoz berilgan.

Majlisda qonun loyihasi muhokamalarga sabab bo‘ldi. Xususan, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 46−1-moddasiga kiritilayotgan yangi norma yuzasidan savollar kelib tushdi.

“Adolat” sotsial-demokratik partiyasi fraksiyasi a’zosi Zuhriddin Mavlonov aytishicha, kiritilayotgan o‘zgartirishlar bilan, ushbu modda quyidagi ikkita qismdan iborat bo‘lyapti:

• 46−1-modda birinchi qismi — shaxsiy ma’lumotlarni yig‘ish va tarqatish,
• 46−1-modda ikkinchi qismi — nooshkora usullardan foydalanish.

Agar shaxs nooshkora (yashirin) axborot vositalaridan foydalanib ma’lumotni tarqatsa — u holda u bir vaqtning o‘zida ikki qismi bo‘yicha javobgar bo‘lib qolishi mumkinligini qayd etdi. Shuningdek, u ikkinchi qismdagi huquqbuzarlik nooshkora usul bilan qilingani uchun og‘irroq hisoblanishi kerakligi, jazo miqdori ham kattaroq bo‘lishi kerakligini ta’kidladi.

Bunga javoban, Javlon Abdullayev agar shaxs yashirin texnika vositalari orqali boshqaning shaxsiy ma’lumotini olsa va tarqatsa, u holda bu harakat ikkala qismga ham to‘g‘ri kelishini aytdi. Biroq Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 34-moddasiga ko‘ra, bir nechta huquqbuzarlik sodir etilgan bo‘lsa, faqat og‘irroq modda bo‘yicha jazo qo‘llaniladi. Ya’ni, bunda ikkinchi qismi — og‘irroq qismi bo‘lgani uchun, shu qismi asosida javobgarlik belgilanadi. Shuningdek, ikkinchi qism haqiqatda og‘irlashtiruvchi holat hisoblanadi. Shu sababli, sanksiya og‘irroq qilib belgilangan va unga qo‘shimcha ravishda huquqbuzarlik vositalarini (yashirin texnika uskunalarini) musodara qilish ham kiritilgan.

Deputat Davron Oripov esa ushbu moddaning ikkinchi qismini ortiqcha deb topdi. Uning ta’kidlashicha, ikkinchi qismda ko‘rsatilgan holatlar (nooshkora texnika vositalaridan foydalanish) — aslida birinchi qismidagi “roziligisiz, qonunga xilof ravishda ma’lumot olish” tushunchasiga to‘liq kiradi. Shuning uchun ikkinchi qism ayni bir huquqbuzarlikni takrorlayotgandek ko‘riladi. Faqat farqi shundaki — ikkinchi qismda huquqbuzarlik usuli (yashirin texnika vositasi) alohida ajratib ko‘rsatilgan, lekin bu alohida huquqbuzarlik sifatida emas, balki birinchi qismdagi harakatni sodir etish usuli sifatida qaralishi kerak.

U ikkinchi qismni alohida sanksiya sifatida kiritishdan ko‘ra, birinchi qismiga “huquqbuzarlik ashyolarini (yashirin texnika vositalarini) musodara qilish” degan qo‘shimchani kiritishni taklif qildi.

Bunga javoban, Javlon Abdullayev birinchi va ikkinchi qismlar o‘rtasidagi farqni tushuntirdi. Unga ko‘ra, birinchi qismda — shaxs boshqaning shaxsiy yoki oilaviy sirini amalda yig‘ib yoki tarqatib bo‘lgan bo‘lishi kerak. Ya’ni, huquqbuzarlik natijasi bor: ma’lumot haqiqatan qo‘lga kiritilgan yoki tarqatilgan. Ikkinchi qismda esa — shaxs yashirin texnika vositasini qo‘yib, foydalanib, ma’lumotni olishga urinib, lekin hali ma’lumotni olmagan bo‘lishi mumkin. Shuning o‘zi — ya’ni shaxsiy ma’lumotni noqonuniy olishga tayyorgarlik ko‘rish yoki urinishning o‘zi — alohida huquqbuzarlik sifatida javobgarlikka sabab bo‘ladi.

Bu esa deputatlar orasida amalda sodir etilmagan harakat uchun javobgarlik belgilanayotgani yuzasidan muhokamalarga sabab bo‘ldi. “Milliy tiklanish” demokratik partiyasi fraksiyasi a’zosi Jahongir Shirinov faqat foydalanganlikning o‘zi uchun javobgarlik belgilayotgani bois, bu ma’muriy huquqning asosiy prinsiplariga zid ekanini ta’kidladi.

Uning so‘zlariga ko‘ra, bu holat jinoyat huquqidagi “tayyorgarlik ko‘rish yoki suiqasd qilish”ga o‘xshaydi, ammo ma’muriy huquqda bunday institut mavjud emas. Ma’muriy huquqda faqat amalda sodir etilgan harakat uchun javobgarlik belgilanadi, tayyorgarlikning o‘zi uchun emas.

Shirinov ikkinchi qismni quyidagicha qayta tahrir qilish taklifini berdi: “Axborotni nooshkora olishga mo‘ljallangan texnik vositalardan foydalangan holda, shaxsning shaxsiy yoki oilaviy sirini tashkil etuvchi ma’lumotlarni uning roziligisiz, qonunga xilof ravishda qayd etish, yig‘ish yoki tarqatish”.

Biroq Adliya vaziri o‘rinbosari Mahmud Istamov Konstitutsiyada “shaxsiy hayot daxlsizligi” va “shaxsiy sir” alohida huquqlar sifatida ko‘rsatilgani, yashirin texnika vositalaridan foydalanishning o‘zi — shaxsiy hayot daxlsizligiga tajovuz ekanini qayd etdi. Shuning uchun bu holatni alohida ma’muriy huquqbuzarlik sifatida kiritishni to‘g‘ri va asosli taklif deb atadi.

Shundan keyin Shirinov “foydalanish” tushunchasini aniqlashtirishni so‘radi. Bu so‘z o‘rniga yoki uning yonida aniq harakatni bildiradigan tushuncha kiritilishi kerak, dedi u. Chunki “foydalanish” deganda faqat texnika vositasini qo‘lga olish yoki uni qo‘yish nazarda tutilsa, u holda hech qanday harakat yoki natija bo‘lmagan holat uchun javobgarlik kelib chiqadi. Bu esa amalda “tamom bo‘lmagan huquqbuzarlik” uchun javobgarlik, ya’ni jinoyat huquqidagi suiqasd yoki tayyorgarlik bosqichi kabi holat bo‘lib qoladi. Ma’muriy huquqda esa bunday institut yo‘q — faqat amalda sodir etilgan harakat yoki natija uchun javobgarlik belgilanadi.

Javlon Abdullayev bu taklifga qo‘shildi. “Foydalanish” degani faqatgina texnika vositasini yonida olib yurish, yoki g‘ilofidan chiqarish emas, bunday holatlar huquqbuzarlik hisoblanmaydi, dedi u. “Foydalanish” so‘zi normada ma’lumotni real yig‘ish yoki qayd etishni boshlash ma’nosida tushunilishi kerak. Shunda moddadagi huquqiy doira aniq va cheklangan bo‘ladi — har kimning qo‘lida texnika bo‘lgani uchun emas, balki uning ishga tushirilishi orqali shaxsiy hayot daxlsizligiga tajovuz qilinganda javobgarlik yuzaga keladi.

Muhokamalar so‘ngida qonun loyihasi deputatlar tomonidan qabul qilindi va Senatga yuborildi.

Eslatib o‘tamiz, Adliya vazirligi xuddi shunday qonun loyihasini 2020-yilning fevral oyida muhokama uchun e’lon qilgandi, o‘shanda portalda 48 ta sharh to‘plangan, ularning aksariyati so‘z erkinligiga tahdid mavjudligi sababli qonun loyihasiga qarshi edi.

2025-yilning mart oyida Adliya vazirligi shaxslarni ularning roziligisiz foto va videoga olish taqiqlanishi belgilangan qonun loyihasini yana e’lon qildi. Agar besh yil avval fuqaro tasviridan foydalanish deganda uni tarqatish, qayta ishlash va namoyish etish tushunilgan bo‘lsa, endilikda bu tushuncha oshkor etish, saqlash va chop etishni ham qamrab olishi mumkin.